Ziek in je hoofd

Hij ligt op bed een beetje te doezelen. Ik vind het allang prima want normaal scharrelt hij een beetje tussen mijn werkzaamheden door. Als ik de stofzuiger aanzet gaan zijn ogen even open, glimlacht hij en doezelt verder.

Een minuut later kom ik aan bij het bed. Hij tilt vanuit zijn liggende positie achteloos zijn voeten omhoog en reageert niet als ik in lachen uitbarst. Pas als ik de stofzuigerstang op zijn bed zet en het ding begint te gillen door het laken dat hij opzuigt vliegen zijn ogen open.
‘Wat doe je?’
Ik lach. ‘Wat doe jij?’
Er volgt een grinnik. ‘Oh, automatisme denk ik…’

Laat ik hem Jasper noemen. Jasper is een gezonde kerel die erg hangt aan zijn ziektebeeld. Tenminste, dat denk ik. Hij praat vaak over zichzelf in de verleden tijd en benadrukt dan wat hij vroeger niet kon of niet deed.
Als ik hem dan herinner aan het feit dat hij het eigenlijk best op een rijtje heeft glanst er soms een ongeloofwaardige blik over zijn gezicht. Toch merken mijn collega’s en ik dat bekrachtigen hem goeddoet. Wekelijks benoemen waarvan we zien dat hij het heeft opgepakt én doet, heeft een terugdringen van het aantal uren zorg dat hij krijgt opgeleverd. Het was hard werken. Vooral voor Jasper.
Herstel, waar dan ook vandaan, gaat niet vanzelf.
Voordat iets als ‘gezond leren leven’ een automatisme wordt gaat er een lange tijd van gewoonte aan vooraf. Iets simpels als je benen optillen voor een stofzuiger terwijl je op bed ligt onthult soms meer dan een gesprek.

‘Nu je toch wakker bent, wanneer ga je die deur eens in je huiskamer zetten?’
Ik wijs naar de deur die al weken tegen de muur bij de lege deuropening staat.
‘Tja,’ mompelt Jasper terwijl hij rechtop gaat zitten. ‘Ik ben een beetje passief door mijn ziektebeeld.’
Ik laat een langgerekte ‘hmm’ horen voor ik wat zeg.
‘Ziektebeeld hé?’
‘Ja, je weet wel, iets zien liggen maar het gewoon niet doen.’
Ik grinnik. ‘Jongen, hoor wat je zegt. Je hebt geen excuses en je hebt ook geen last van jouw ziektebeeld.’
Zijn verbazing vraagt om uitleg.
‘Je werkt drie dagen in de week, je bent de afgelopen dagen sociaal ontzettend actief geweest,  hebt mensen bewust opgezocht, je hebt al drie maanden je psychiater niet meer gesproken, je doet steeds minder een beroep op ons en de dagen dat je thuisbent kook je ook nog eens voor jezelf. Klinkt dat als dat actieve ziektebeeld wat in jouw hoofd zit?’
Hij knippert even met zijn ogen. ‘Nou, actief klinkt het wel zoals je het nu zegt. Maar wat heeft dat met mijn passiviteit te maken?’
‘Dat je misschien op je vrije dagen én als ik er ben gewoon een beetje lui bent.’
Hij barst in lachen uit. ‘Oké, geen excuses dus voor die deur.’

Binnen het Leger noemen we dit heel klinisch het herstelgerichte werken. Eigenlijk is het iets dat vanzelf zou moeten gaan. Het herstelgerichte werken dan. Niet de weg ernaartoe. Het is werken op een manier die bijna tegennatuurlijk is aan het ouderwetse referentiekader van de hulpverlening, dat vooral uit het dossier bestond. Het hele doel van herstelgericht werken is iemand weer zelfredzaam laten zijn. Het functioneren het uitgangspunt. Niet langer pamperen, maar stimuleren. Niet de zwaktes benoemen maar de krachten aanspreken. Niet alles willen doen en jezelf de heldhaftige hulpverlener voelen maar iemand soms op z’n bek laten gaan. Iemand durven confronteren.

‘Weetje,’ zegt Jasper als ik voor ons afsluitende bakkie koffie aan de eettafel zit. ‘Niksdoen is eigenlijk ook een automatisme.’
Ik knik. ‘Net zoals geloven dat jouw ziektebeeld alles bepaalt wat jij doet.’
‘Bedoel je dat ik niet ziek ben?’
Dit keer schud ik mijn hoofd. ‘Ik ben geen psychiater vriend, maar jij gedraagt je niet als dezelfde persoon die jaren geleden is gediagnosticeerd met die heftige psychiatrische stoornis.’
Hij zwijgt een paar minuten en staart dromerig wat naar buiten. Hij glimlacht een halve glimlach. Dan ineens zegt hij: ‘Ik gedraag mij inderdaad niet overeenkomstig mijn diagnose.’

Ik twijfel of ik nu moet zeggen wat ik denk. Maar ik denk dat hij het snappen zal. Er zelfs de paradox van zal zien. En ik kan dit zeggen omdat ik er in jaren zorg voor deze klant zelf getuige van ben geweest.

‘Mag ik eerlijk tegen je zijn?’
Hij slaakt een kreetje. ‘Je hebt mij al lui genoemd. Pijnlijker kan het niet worden toch?’
‘Dat ligt eraan hoe je het opvat.’
Hij recht zijn borst en steekt zijn neus omhoog alsof hij een klap te incasseren krijgt.
Ik glimlach en zeg zacht.

‘Jasper, volgens mij ben jij alleen nog maar ziek in je hoofd…